Renta rodzinna jest świadczeniem ubezpieczeniowym, o charakterze majątkowym i alimentacyjnym. Prawo do niej powstaje w razie ziszczenia się ryzyka ubezpieczeniowego w postaci utraty żywiciela rodziny, który przed śmiercią miał ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniał warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Celem tego świadczenia jest zapewnienie ustawowo określonej grupie podmiotów, do których utrzymania przyczyniał się on bezpośrednio przez śmiercią kompensaty środków utrzymania utraconych, bądź pomniejszonych wskutek śmierci zobowiązanego do alimentacji. Renta rodzinna w polskim systemie prawnym jest świadczeniem niejako “zastępczym” w stosunku do prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, które miał zmarły żywiciel. Prawo do renty rodzinnej jest zatem prawem pochodnym, a jego podstawową funkcją jest zapewnienie środków utrzymania krewnym i powinowatym, którzy nie są w stanie utrzymać się samodzielnie (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17.04.2015, III AUa 1085/14).
Prawo do renty rodzinnej w przypadku śmierci byłego małżonka
Stosownie do treści art. 65 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach Funduszu Ubezpieczeń Społecznych renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń.
W myśl art. 70 ust. 1 ustawy emerytalnej, prawo do renty rodzinnej przysługuje m.in. wdowie, jeśli:
- w chwili śmierci męża ukończyła 50 lat lub była niezdolna do pracy, albo
- wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie ukończyły 16 lat, a jeżeli uczą się – 18 lat życia lub są całkowicie niezdolne do pracy.
Prawo do renty rodzinnej przysługuje także rozwiedzionej małżonce lub małżonce pozostającej w separacji, jeżeli spełnia warunki wymagane od wdowy, a ponadto wykaże, że w dniu śmierci zmarłego małżonka miała prawo do alimentów z jego strony ustalonych wyrokiem lub ugodą sądową (art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej).
W przypadku braku takiego wyroku lub ugody sądowej małżonka rozwiedziona lub pozostająca w separacji, dla nabycia prawa do renty rodzinnej musi wykazać, że w dniu śmierci zmarłego pomiędzy małżonkami rozwiedzionymi lub separowanymi istniał obowiązek alimentacyjny z mocy prawa oraz, że obowiązek ten był skonkretyzowany w drodze umowy lub był faktycznie realizowany.
Kwestia przysługiwania osobom rozwiedzionym prawa do renty rodzinnej była przedmiotem analizy Trybunału Konstytucyjnego. W wyroku z dnia 13 maja 2014 r., SK 61/13 Trybunał wskazał, że obowiązek alimentacyjny pomiędzy rozwiedzionymi małżonkami regulują wprost przepisy art. 60 § 1-3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej „k.r.o.”). I tak stosownie do dyspozycji art. 60 § 1 k.r.o., małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego. Zgodnie zaś z treścią § 2 powołanego przepisu, jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku. Przepis art. 60 § 3 k.r.o. statuuje zaś zasadę, w myśl której obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni.
Trybunał Konstytucyjny stwierdził dalej, że wszystkie rozwiedzione małżonki, które nie zostały uznane w wyroku rozwodowym za wyłącznie winne rozkładu pożycia małżeńskiego i znalazły się w niedostatku mogą wystąpić do sądu z roszczeniem alimentacyjnym przeciwko byłemu mężowi. Sama możliwość wystąpienia o alimenty nie jest jednak wystarczająca do nabycia prawa do renty rodzinnej. Zgodnie z art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej – istotne jest to, by małżonka rozwiedziona „miała w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony”.
Potwierdzeniem prawa do alimentów może być nie tylko wyrok lub ugoda sądowa, ale również umowa zawarta między rozwiedzionymi małżonkami. Umowa taka może być zawarta również w sposób dorozumiany, a o jej istnieniu może świadczyć fakt, że alimenty były faktycznie uiszczane przez byłego małżonka do dnia jego śmierci na rzecz osoby uprawnionej.
Natomiast w sytuacji, gdy małżonki rozwiedzione nie podjęły żadnych działań zmierzających do ustalenia lub wyegzekwowania przysługujących im alimentów od byłego małżonka, niezależnie od tego, czy na podstawie porozumienia stron, czy na drodze sądowej, nie dochodzi do konkretyzacji abstrakcyjnego prawa do alimentów przysługującego z mocy prawa, a więc nie można uznać, że ich prawo do alimentów jest prawem “ustalonym” w rozumieniu art. 70 ust. 3 u.e.r.f.u.s.
Zatem tylko te małżonki rozwiedzione, które przed śmiercią współmałżonka skutecznie wyegzekwowały przysługujące im z ustawy prawo do alimentów, tj. uzyskały świadczenia alimentacyjne na podstawie porozumienia stron, bądź uzyskały korzystny dla nich wyrok lub ugodę sądową w tej kwestii – maja prawo do renty rodzinnej po zmarłym byłym mężu.
Reasumując: rozwód generalnie wyłącza uprawnienia do renty rodzinnej po zmarłym mężu. Byłej żonie przysługuje renta rodzinna tylko wtedy, gdy w dniu śmierci męża miała prawo do alimentów z jego strony ustalone na podstawie wyroku sądu, ugody sądowej, umowy zawartej przed notariuszem lub w formie pisemnej, lub też otrzymywała alimenty w drodze dobrowolnego porozumienia z byłym mężem.
Wpis dotyczy co prawda renty rodzinnej dla byłej żony po zmarłym mężu, ale oczywiście analogicznie wygląda sytuacja uprawnień do renty rodzinnej byłego męża w przypadku śmierci żony.
{ 3 komentarze… przeczytaj je poniżej albo dodaj swój }
Pani Mecenas,
Gdy zobowiązanym do alimentów jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu. Czy w takim wypadku renta rodzinna po małżonku również będzie ograniczona czasowo do tych 5 lat?
Pozdrawiam,
Mój były mąż nie żyje mamy syna,któremu nie przysługuje renta rodzinna ponieważ jego ojciec nie przepracował wymaganych 5lat w okresie ostatnich 10lat. Pisałam do prezesa ZUS o rentę warunkową również dostałam odmowę ponieważ zarabiam 2400 i przekraczam dochody. Co mogę jeszcze zrobić w tej sprawie żeby moje dziecko miało jakieś świadczenie.
Obawiam się, że ze strony ZUS możliwości zostały już wyczerpane.