Pani Monika otrzymała decyzję z ZUS, w której organ rentowy stwierdził, że jako pracownik u płatnika składek – Pana Macieja – nie podlega ona z tego tytułu obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i chorobowemu w okresie od 01.06.2017 r. Uzasadniając swoje stanowisko organ rentowy wskazał, że Pani Monika jest siostrą Pana Macieja, na dzień przyjęcia do pracy była w ciąży i po krótkim okresie zatrudnienia wystąpiła o wypłatę zasiłku chorobowego i macierzyńskiego. Ponadto zdaniem ZUS w toku postępowania wyjaśniającego prowadzonego przed organem rentowym, strony nie przedstawiły wiarygodnych dokumentów oraz świadków na potwierdzenie faktu świadczenia pracy. Tym samym organ rentowy uznał umowę o pracę za nieważną. Wskazał, że stronom chodziło wyłącznie o stworzenie formalnej podstawy ubezpieczenia, która za jedyny cel miała uzyskanie dostępu do świadczeń.
Każdy pracownik podlega z tytułu zawartej umowy o pracę wszystkim ubezpieczeniom społecznym tj. emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu chorobowemu i zdrowotnemu. Nawiązanie stosunku pracy skutkuje bowiem równoległym powstaniem stosunku ubezpieczenia. Obowiązek ubezpieczeń społecznych odnosi się jednak tylko i wyłącznie do ważnego stosunku pracy.
Ważna umowa o pracę – czyli jaka?
Zgodnie z art. 22 kodeksu pracy przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Świadcząc umowę o pracę pracownik jest podporządkowany pracodawcy co do czasu, miejsca i sposobu jej wykonywania. Po stronie pracownika musi istnieć chęć świadczenia pracy oraz możliwość jej świadczenia, a po stronie pracodawcy potrzeba zatrudnienia i korzystania z tej pracy za wynagrodzeniem.
O tym czy strony istotnie nawiązały stosunek pracy stanowiący tytuł ubezpieczeń społecznych nie decyduje samo formalne zawarcie umowy o pracę, wypłata wynagrodzenia, przystąpienie do ubezpieczenia i opłacenie składki, wystawienie świadectwa pracy, ale to czy praca była realnie i rzeczywiście świadczona przez pracownika na rzecz pracodawcy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2010 r., II UK 204/09).
Ważna umowa o pracę to zatem taka umowa, na podstawie której pracownik rzeczywiście wykonuje swoje obowiązki pracownicze.
Czy ZUS może unieważnić umowę o pracę?
Do zakresu działania ZUS-u należy między innymi stwierdzenie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych. Oznacza to, że ZUS może stwierdzać obowiązek ubezpieczenia, a co za tym idzie ustalać istnienie takiego obowiązku lub jego brak. Organ rentowy jest zatem uprawniony do badania, czy określona umowa o pracę, stanowiąca tytuł do ubezpieczeń społecznych, była faktycznie wykonywana na warunkach w niej wymienionych oraz czy nie została zawarta w innym celu, np. obejścia prawa. Badanie takie dokonywane jest w oparciu o przepisy Kodeksu cywilnego tj. art. 83 k.c i 58 k.c.
art 83 k.c. – nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru.
Z pozorną umową o pracę mamy do czynienia w sytuacji, gdy w momencie formalnego zawierania umowy o pracę obie strony mają świadomość, że osoba określona w umowie jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy. Strony z góry zakładają zatem, że nie będą realizowały swoich praw i obowiązków wypełniających treść stosunku pracy.
art. 58 k.c. – czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.
Obejście prawa następuje wówczas, gdy strony zawarły umowę o pracę i praca ta co prawda w jakimś stopniu była wykonywana, ale czynności, które pracownik miał wykonywać w ramach tej umowy, były dla pracodawcy zbędne, zaś pracownik nie działał w celu uzyskania wynagrodzenia. Zawarcie umowy o pracę miało zaś na celu tylko zapewnienie możliwości skorzystania ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego.
ZUS w swojej decyzji nie tyle unieważnia umowę o pracę, co stwierdza, że dana umowa – jako pozorna (art. 83 k.c.) lub zmierzająca do obejścia prawa (art. 58 k.c.) – nie rodzi obowiązku ubezpieczeń społecznych. W konsekwencji osoba, która zawarła taką umowę, nie podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu takiej umowy. Do objęcia pracowniczym ubezpieczeniem społecznym nie może bowiem dojść wówczas, gdy zgłoszenie do ubezpieczenia dotyczy osoby, która nie jest pracownikiem, a zgłoszenie to następuje pod pozorem zatrudnienia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 2001 r., II UKN 244/00). Skutkiem takiego stwierdzenia jest odmowa świadczeń chorobowych czy macierzyńskich.
Jakie okoliczności świadczą o fikcyjności umowy o pracę?
Przed wydaniem decyzji w przedmiocie określenia obowiązku ubezpieczeń społecznych bądź jego braku, ZUS przeprowadza postępowanie wyjaśniające. W tym celu gromadzi i analizuje dowody istotne dla oceny faktu świadczenia pracy.
Jeżeli w toku postępowania wyjaśniającego pracodawca:
- nie wykazał rzeczywistej potrzeby zatrudnienia pracownika na danym stanowisku pracy (nikt wcześniej nie pracował na takim stanowisku, nikt nie został zatrudniony na zastępstwo);
- nie dysponował środkami wystarczającym na opłacanie wynagrodzenia pracownika;
- nie przedstawił żadnych wiarygodnych dowodów w postaci dokumentów czy zeznań świadków świadczących o faktycznym wykonywaniu pracy przez pracownika;
a ponadto zatrudnił:
- kobietę w zaawansowanej ciąży, z grona najbliższej rodziny, z wysokim wynagrodzeniem za pracę, która dodatkowo była wcześniej długotrwale bezrobotna lub nie posiada odpowiednich kwalifikacji –
ZUS może zakwestionować taką umowę o pracę jako zawartą dla pozoru lub w celu obejścia prawa i w konsekwencji wydać decyzję stwierdzającą brak obowiązku ubezpieczeń społecznych z tego tytułu.
Jak bronić się przed ZUS-em?
Od decyzji ZUS stwierdzającej brak obowiązku ubezpieczeń społecznych przysługuje odwołanie do sądu. Przy czym przed sądem to pracownik/pracodawca musi wykazać, że praca była faktycznie wykonywana i przedstawić stosowne dowody na potwierdzenie tej okoliczności. Im więcej dowodów, tym lepiej. Zgodnie z art. 6 k.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa bowiem na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.
Na zakończenie jeszcze dwie istotne kwestie:
- po pierwsze – dążenie do uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego, jako cel podjęcia zatrudnienia, nie może świadczyć o zamiarze obejścia prawa, jeżeli umowa o pracę jest faktycznie wykonywana;
- po drugie – zawarcie umowy o pracę z kobietą będącą w ciąży samo przez się nie stanowi o jej pozorności, jednak konieczna jest przy tym chęć jej realizacji i faktyczne świadczenie pracy.
Niniejszy wpis poświęcony jest co prawda umowom o pracę zawieranym z kobietami w ciąży, ale nie tylko takie umowy są kwestionowane. Także umowy zawierane bezpośrednio przed długotrwałym korzystaniem ze świadczeń z ubezpieczenia chorobowego czy wypadkowego, z wysokim wynagrodzeniem za pracę, znajdują się na celowniku ZUS.
*****
Przeczytaj także: Czy ZUS może obniżyć wysokość wynagrodzenia?
{ 1 komentarz… przeczytaj go poniżej albo dodaj swój }
Witam czy w takim przypadku pracodawca wystawia świadectwo pracy?