Dlaczego ZUS podważa wysokie podstawy z działalności gospodarczej?

Dlaczego ZUS podważa wysokie podstawy z działalności gospodarczej? Odpowiedź jest jednoznaczna: ZUS ma prawo do kontroli i podważania wysokich podstaw wymiaru składek przedsiębiorców, zwłaszcza gdy nie są one zgodne z rzeczywistymi przychodami firmy lub mogą świadczyć o instrumentalnym wykorzystaniu systemu ubezpieczeń społecznych dla osiągnięcia wyższych świadczeń socjalnych^[1]. Zjawisko to jest obserwowane szczególnie w początkowym okresie działalności gospodarczej, kiedy to przedsiębiorcy deklarują składki na maksymalnym poziomie bez faktycznych dochodów^[1][2].

Podstawa wymiaru składek na ZUS – co podlega kontroli?

Każdy przedsiębiorca samodzielnie określa podstawę wymiaru składek na ZUS, jednak musi być ona zgodna z realnym poziomem osiąganych przychodów oraz rzeczywistą działalnością gospodarczą^[2]. Podstawą składek jest dochód lub przychód, który powinien być adekwatny do charakteru wykonywanej działalności. Niemniej, system nie może być wykorzystywany instrumentalnie – deklarowanie wysokiej podstawy składek wyłącznie w celu uzyskania wyższych świadczeń przy braku faktycznych zysków stanowi nadużycie^[1][2].

Przepisy i stanowiska sądów jasno wskazują, że ZUS może weryfikować wysokość deklarowanej podstawy. Dotyczy to szczególnie sytuacji, gdy istnieje podejrzenie deklarowania składek „na wyrost”, bez pokrycia w ekonomicznych realiach przedsiębiorstwa^[1].

Mechanizmy kontroli: Jak ZUS weryfikuje podstawy składek?

Proces rozpoczyna się od momentu, gdy przedsiębiorca składa deklarację o wysokości podstawy wymiaru składek. ZUS analizuje deklarowane kwoty, porównując je z rzeczywistymi przychodami firmy oraz charakterem prowadzonej działalności^[1]. Weryfikacja obejmuje:

• relacje między przychodem a zadeklarowaną podstawą składek,
• długość prowadzenia działalności,
• ciągłość i zorganizowanie działalności,
• cel prowadzenia biznesu i stopień instrumentalności podwyższonych składek^[2].

W przypadku wykrycia nieprawidłowości, ZUS może podjąć kroki administracyjne, a spór może być rozstrzygany przez sąd. W takich sytuacjach sąd analizuje sprawę na podstawie art. 58 i art. 83 Kodeksu cywilnego, zwracając szczególną uwagę na to, czy przedsiębiorca nie nadużywa praw przysługujących mu w zakresie ubezpieczeń społecznych^[1][2].

Przeciwdziałanie nadużyciom i stanowisko sądów

Podejmowane działania przez ZUS mają na celu przeciwdziałanie nadużyciom systemu ubezpieczeń społecznych przez przedsiębiorców, którzy deklarują zawyżoną podstawę składek tylko po to, by zdobyć wyższe świadczenia, np. emerytalne^[1][2]. Sąd Najwyższy potwierdził, że kontrola wysokości zadeklarowanej podstawy jest zgodna z prawem, a ZUS posiada narzędzia do kwestionowania podstaw, które nie mają ekonomicznego uzasadnienia.

Ponadto, w ostatnich orzeczeniach (np. wyrok SN z 29 listopada 2023 r.), sądy potwierdziły prawo ZUS do kwestionowania wysokości składek, odrzucając argumentację przedsiębiorców opierających się wyłącznie na deklaracjach, bez rzeczywistych przychodów^[1][2].

Preferencyjne składki ZUS – ograniczenia i warunki

System przewiduje preferencyjne składki ZUS dla nowych przedsiębiorców. W 2025 roku wynoszą one około 442,90 zł miesięcznie (ze składką chorobową) lub 408,60 zł bez niej^[3]. Z takiej możliwości korzystania można jednak tylko przez pierwsze 24 miesiące od rejestracji firmy. Po upływie tego okresu przedsiębiorca przechodzi na standardowy poziom składek^[3]. W przypadku przedsiębiorców próbujących obejść przepisy przez deklarowanie nienależnie wysokiej podstawy, ZUS może zakwestionować taką praktykę, opierając się bezpośrednio na przepisach prawa oraz aktualnych wyrokach sądowych^[1][3].

Wnioski: Kluczowe aspekty kontroli podstawy składek przez ZUS

ZUS działa w granicach prawa, dbając o prawidłowość i uczciwość systemu ubezpieczeń społecznych. Ustalanie podstawy wymiaru składek musi pozostawać w ścisłym związku z rzeczywistą sytuacją finansową przedsiębiorstwa oraz prowadzeniem rzeczywistej działalności gospodarczej^[1][2]. Każda deklaracja „na wyrost”, nieznajdująca potwierdzenia w przychodach firmy, może zostać poddana kontroli i zakwestionowana. Tym samym zbyt wysokie, nieuzasadnione podstawy wymiaru składek, szczególnie deklarowane w początkowym okresie prowadzenia działalności, są przedmiotem szczególnego zainteresowania ZUS i mogą prowadzić do postępowania kontrolnego, a nawet sądowego^[1].

Źródła:

1. https://www.inforlex.pl/dok/tresc,FOB0000000000006585783,Czy-ZUS-moze-podwazyc-podstawe-wymiaru-skladek-przedsiebiorcy.html
2. https://poradnikprzedsiebiorcy.pl/-kwestionowanie-podstawy-wymiaru-skladek-zus
3. https://bizky.ai/blog/preferencyjne-skladki-zus-2025-kto-moze-z-nich-skorzystac/