Kiedy można otrzymać świadczenia w drodze wyjątku?

Świadczenie w drodze wyjątku przysługuje wyłącznie osobom, które z powodu szczególnych okoliczności nie spełniają ustawowych warunków uzyskania emerytury lub renty, a jednocześnie nie mają niezbędnych środków utrzymania i nie są w stanie podjąć pracy lub działalności gospodarczej z przyczyn niezależnych, jak niezdolność do pracy lub wiek. Przyznanie świadczenia w drodze wyjątku zależy od uznaniowej decyzji Prezesa ZUS lub KRUS, po uprzednim zbadaniu indywidualnej sytuacji wnioskodawcy oraz spełnieniu wszystkich przesłanek określonych w ustawie[1][2][3][4].

Podstawy prawne oraz główne założenia

Świadczenie w drodze wyjątku uregulowane jest w art. 83 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zezwala on Prezesowi ZUS lub KRUS na przyznanie tego specyficznego, okresowego świadczenia pieniężnego w sytuacjach szczególnie uzasadnionych[1][3].

Subsydiarność i uznaniowość należą do kluczowych cech tego świadczenia. Oznacza to, że świadczenie stanowi mechanizm dopełniający system zabezpieczenia społecznego – jest przyznawane wyłącznie wtedy, gdy standardowe uprawnienia i inne instrumenty przewidziane przez ustawę okazują się nieskuteczne[1][4].

Finansowanie świadczenia odbywa się z budżetu państwa, a nie ze składek ubezpieczeniowych, co odróżnia je od innych świadczeń emerytalno-rentowych[1].

Przesłanki otrzymania świadczenia w drodze wyjątku

Ustawa przewiduje cztery zasadnicze przesłanki, które muszą zostać spełnione jednocześnie, by można było ubiegać się o to świadczenie[1][2][3][4]:

• Brak spełnienia warunków do uzyskania emerytury lub renty na zasadach ogólnych;
• Szczególne okoliczności, które uniemożliwiły spełnienie tych warunków;
• Niemożność podjęcia pracy lub działalności z powodu niezdolności do pracy lub wieku;
• Brak niezbędnych środków utrzymania.

Każdy przypadek rozpatrywany jest indywidualnie i wymaga udokumentowania wszystkich tych przesłanek. Charakter świadczenia sprawia, że przyznawane jest ono tylko w sytuacjach nagłych i wyjątkowych, a decyzja ma zawsze charakter uznaniowy[1][4].

Procedura ubiegania się o świadczenie wyjątku

Postępowanie rozpoczyna się od wniosku zainteresowanego, do którego powinny być dołączone dokumenty potwierdzające szczególne okoliczności życiowe oraz orzeczenia dotyczące niezdolności do pracy lub wieku. Następnie Prezes ZUS lub KRUS analizuje aktualną sytuację wnioskodawcy i dokonuje całościowej oceny, czy przesłanki ustawy zostały spełnione[4].

Decyzja wydawana jest w formie decyzji administracyjnej, od której w razie odmowy przysługuje prawo do odwołania się do wojewódzkiego sądu administracyjnego[4].

Warto zaznaczyć, że przyznanie świadczenia w drodze wyjątku należy do bardzo rzadkich rozstrzygnięć administracyjnych i stosowane jest wyłącznie w sytuacjach, gdy okoliczności są nadzwyczajne i żadna inna forma zabezpieczenia nie znajduje zastosowania[1].

Wysokość oraz charakter świadczenia

Wysokość świadczenia nie może przekraczać kwoty minimalnej emerytury lub renty określonej w ustawie[4]. Jest to świadczenie okresowe, którego wypłata nie stwarza prawa do innych świadczeń przewidzianych dla standardowych emerytur czy rent.

Brak jest ogólnodostępnych statystyk dotyczących liczby przyznanych świadczeń w drodze wyjątku, ale szacuje się, że jest to mechanizm stosowany marginalnie z uwagi na restrykcyjność przesłanek i uznaniowy charakter rozstrzygnięcia[1].

Świadczenie to pełni funkcję uzupełniającą systemu zabezpieczenia społecznego i stanowi zabezpieczenie wyłącznie dla tych osób, których sytuacja nie została przewidziana przez ustawodawcę w ramach ogólnych przepisów o emeryturach i rentach[1][4].

Podsumowanie

Świadczenie w drodze wyjątku stanowi unikalny instrument wsparcia socjalnego dla osób całkowicie wykluczonych ze standardowego systemu świadczeń emerytalnych i rentowych z powodu splotu wyjątkowych, trudnych do przewidzenia okoliczności. Przyznanie świadczenia możliwe jest wyłącznie po spełnieniu wszystkich przewidzianych w ustawie przesłanek i następuje na podstawie uznaniowej decyzji Prezesa ZUS lub KRUS. Kluczowe znaczenie ma subsydiarność, charakter uznaniowy oraz charakter świadczenia ograniczony do wysokości minimalnej emerytury lub renty. Jest to narzędzie interwencyjne, którego zastosowanie należy do rzadkości i przypadków rzeczywiście wyjątkowych[1][2][3][4].

Źródła:

• [1] https://oneclick-workflow.pl/co-to-jest-swiadczenie-w-drodze-wyjatku/
• [2] https://www.ifirma.pl/blog/swiadczenie-w-drodze-wyjatku-czym-jest-i-komu-przysluguje/
• [3] https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awiadczenia_emerytalno-rentowe_w_drodze_wyj%C4%85tku
• [4] https://bpolomza.pl/przeslanki-przyznania-emerytury-w-drodze-wyjatku-2/